Bronisław Szpilewski
W "Moich Trokielach" pominięta jest postać Bronisława Szpilewskiego z Cieszkiel. Przytoczę tą postać.
Moja informacja: Placówkę AK Stanisława Hryniewicza obejmującą m.in. Romany, Bolesławowo, Żyżmę IV, przy końcu 1943 r. przejął i dołączył do swojej placówki AK Bronisław Szpilewski „Szpak”. /przed wojną był policjantem prawdopodobnie w Lidzie/. Po akcji wileńskiej dowodził nią nadal. Podlegał Rejonowi „Grab „dowodzonej przez Władysława Mickiewicza „Wnima”.
Rejon Grab ppor. „Wnima” obejmował teren Trokieli, Gieranonów, Lipniszek, Sudrogi. Placówką w Trokielach kierował do połowy 1944 r.
Wg opracowania Kazimierza Krajewskiego "Na ziemi nowogródzkiej” cytują fragment: /W dniu 19.10.1944 r. w wyniku informacji dostarczonych NKWD przez agenta o kryptonimie „Śmiały”, aresztowany został ppor. Władysław Mickiewicz „Wnim” (ukrywający się pod nazwiskiem Władysława Pocina). Po jego aresztowaniu placówkę Trokiele objął Piotr Piotrowski „Lord”. /Ppor. Władysław Mickiewicz „Wnim” został skazany na karę śmieci i powieszony podczas publicznej egzekucji w Trokielach w lutym 1945 r./ Śledztwo prowadzone przez NKWD doprowadziło do rozpracowania i rozbicia dziewięćdziesięcioosobowej placówki AK dowodzonej przez P. Piotrowskiego. Po nim to Placówkę Trokiele przejął Bronisław Szpilewski „Szpak”. W dniu 16.02.1945 r. grupa operacyjna lidzkiego NKWD aresztowała podczas odprawy w Przysiółce Wietka grupę kadry dowódczej. Ujęto w tym także komendanta placówki Trokiele B. Szpilewskiego „Szpaka”. /Skazany i zesłany. Na zesłaniu przebywał 10, czy więcej lat, potem wyjechał i zamieszkał w Polsce/. Po Bronisławie Szpilewskim placówkę Trokiele objął Jan Szepietowski „Buraczewski”, który został aresztowany wiosną 1945 r.
W końcu maja 1943 r. kpt. "Sawa" przejął ukrywającego się w Bieniakoniach kpt. art. Stanisława Truszkowskiego "Sztremera", oficera Wileńskiego Okręgu AK pozostającego bez przydziału organizacyjnego. Komenda Okręgu Nowogródek powierzyła mu dowództwo nad siecią terenową AK w gminach: Raduń, Bieniakonie, Werenów i częściowo Żyrmuny, a od 01.12.1943 r. także Ejszyszki. Kpt. Truszkowski podaje w swych wspomnieniach, że już w okresie wiosny i lata 1943 r. tworzył na tym terenie batalion konspiracyjny o kryptonimie "Irena". Komenda Okręgu usankcjonowała istnienie tej jednostki dopiero na jesieni 1943 r.
"Z dniem 1 XI 1943 r. na terenie Ośrodka "Bór" został utworzony Baon "Irena", w skład którego wchodzą kompanie 6, 7 i 8. [...] Na d[owód]cę baonu "Irena" mianuję ob. "Sztremera" [...]."
Batalion "Irena" spełniał rolę jednostki rezerwowej w stosunku do walczącego już w polu na tym terenie II/77 pp. AK, dowodzonego przez por. Jana Borysewicza "Krysię". Kpt. "Sztremer" został podporządkowany por. "Krysi" i pełnił funkcję jego zastępcy w stosunku do sieci terenowej, jako że "Krysia" na stałe przebywał w oddziale partyzanckim 4 kompanii II/77 pp AK. Sprawę tej podległości wyjaśnia wyraźnie rozkaz Komendanta Nowogródzkiego Okręgu AK nr 18 pkt. 9, informujący o likwidacji Ośrodka "Bór" w dotychczasowej formie organizacyjnej:
"Z dniem 13 [18?].I.44 likwiduję Ośrodek "Bór" Kompanie Raduń i Ejszyszki oraz Werenów - Bieniakonie przydzielam pod każdym względem do dyspozycji dowódcy II/77 pp. AK jako bazę. D[owód]ca II/77 pp. zorganizuje bazę w[edłu]g potrzeb oddziałów". Kpt. "Sztremer" powołał nieduży zespół sztabowy swej jednostki. Adiutantem został pchor. Witold Kościałowski, kwatermistrzem ppor. rez. Kazimierz Rymsza "Ryszard", szefem saperów por. 1inż. Jan Kleban "Wir", oficerem wyszkolenia ppor. Stanisław Szabunia "Licho", szefem kancelarii podoficer NN " Pelikan".
W listopadzie 1943 r. ppor. "Licho" zorganizował Kurs Młodszych Dowódców Piechoty. Prowadził też szkolenie na placówkach.
W skład batalionu "Irena" weszły kompanie konspiracyjne:
Werenów - nr 5, kryptonim "Żyźma", Ejszyszki - nr 6, kryptonim "Puszcza", Raduń - nr 7, kryptonim "Dzitwa", Bieniakonie - nr 8, kryptonim "Solcza".
Informacje o strukturze AK na terenie gminy Żyrmuny nie są w pełni przejrzyste. Wiadomo, że w 1942 r. część gminy Żyrmuny podlegała organizacyjnie Rejonowi AK "Żyźma". Była to placówka nr 9, która obok placówek nr 10 i 11, obejmujących okolice Werenowa, weszła w skład tego Rejonu. W początkach 1943 r. organizacja AK w gminie Żyrmuny uległa reorganizacji. Sieć konspiracyjna została podzielona pomiędzy placówkę nr 311 i placówkę Trokiele. Pozostałość mocno okrojonej placówki nr 9 weszła, jak się wydaje, w skład kompanii Raduń.
Tak wspomina początki pracy konspiracyjnej na tym terenie komendant placówki nr 9 kpr. pchor./ppor. Wiktor Żyzdryń "Drań", "Dal" : "Od września 1941 r. byłem w pośrednim kontakcie z grupą pracowników stacji kolejowej Bastuny, którzy byli członkami polskiego konspiracyjnego podziemia. Zapamiętane nazwiska związane z tą grupą to: Antoni Tumilewicz, Kazimierz Kowalski i Irena Tubielewicz ze wsi Sokoły. Moje oficjalne wstąpienie do Armii Krajowej nastąpiło w maju 1942 r. Latem tego roku Komendant Obwodu Lida "Sulima" mianował mnie komendantem placówki Nr 9, której zasięg obejmował ponad połowę gminy Żyrmuny. Placówka ta podlegała rejonowi "Żyźma", którym dowodził por. Dominik Galiński "Jur". W okresie międzywojennym był on moim szefem w Biurze Mierniczym w Lidzie.
Chyba w 1942 r. zostały zlikwidowane rejony, a Obwód Lida został podzielony na większą ilość placówek o mniejszym niż dotychczas zasięgu działania. Od dowodzonej przeze mnie Placówki Nr 9 odszedł teren położony na wschód od torów linii Wilno - Lida. Został on przydzielony do Placówki Trokiele, którą dowodził ppor. Władysław Mickiewicz "Wnim" (był z zawodu geodetą). Na południu wyłączony został teren od majątku Żyrmuny i dalej równoleżnikowo do Dzitwy. Został on włączony do Placówki "Zawiei" dowodzonej przez sierż. Wacława Pawłowskiego ps. "Zawieja". Od strony północnej granice placówki stanowiła szosa, łącząca stację kolejową Bastuny z majątkiem Horodno i dalej z miasteczkiem Raduń. Placówkę Nr 9 podzieliłem na dwie drużyny: Żyrmuny, którą dowodził Antoni Tumielewicz ps. "Migacz", oraz Podzie, którą dowodził Józef Dojlidko ps. "Orzeł".
Placówka Trokiele dowodzona przez ppor. Władysława Mickiewicza "Wnima" przekazana została do Ośrodka "Cis" (prawdopodobnie w maju 1943 r.).
|